เกี่ยวและนวดข้าวชนเผ่าพื้นเมืองม้ง

เกี่ยวและนวดข้าว

ข้าวเป็นพืชพื้นบ้านและอาหารจานหลักที่คู่เคียงกับ ม้งและกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ ในภูมิภาคนี้มายาวนาน แต่เนื่องจากแต่ละกลุ่มชาติพันธุ์อาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน ดังนั้น วิธีการเก็บเกี่ยวและนวดข้าวของแต่ละกลุ่มหรือแต่ละพื้นที่จึงอาจมีความแตก ต่างกันไปบ้าง ดังกรณีของชาวม้งในที่นี้

อุปกรณ์การเกี่ยวข้าว

· เคียว (liag/ lag)

· แกระ หรือหวู (vuv)

อุปกรณ์การนวดข้าว

o ไม้ตีข้าว (pas ntau nplej)

o แผ่นไม้กระดาน หรือระแนงไม้ (txiag/ txag)

o เสื่อ หรือผ้าพลาสติก (lev, ntaub yas)

o พัด (ntxuaj)

o ตะกร้าแบกหลัง (kawm)

o ถุงหรือกระสอบใส่ข้าวเปลือก (seev)



ขั้นตอนในการเก็บเกี่ยวและการนวด

§ ใช้มือรวบก้านรวงข้าวมาเป็นกำ มืออีกข้างใช้เคียวเกี่ยว โดยตัดก้านรวงข้าว ห่างจากรวงประมาณ 1 ศอก

§ สำหรับข้าวที่มีรวงหักหรือไม่เป็นระเบียบอันยาก ต่อการใช้เคียวเกี่ยวเป็นกำนั้น จะต้องใช้แกระหรือหวูเกี่ยวทีละรวงหรือทีละ 2-3 รวง

§ มัดรวงข้าวที่เกี่ยวได้แต่ละกำให้เป็นมัดด้วย ปลายรวงข้าว แล้ววางผึ่งแดดไว้บนตอข้าว

§ ปล่อยมัดรวงข้าวตากแดดบนตอข้าวนานประมาณ 3-5 วัน ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับว่าจะมีแดดมากน้อยเพียงใด

§ เก็บข้าวที่ตากนั้นมาวางเรียงซ้อนกันเป็นกองใหญ่ หากมีฝนตก ต้องระวังไม่ให้เปียกฝน

§ การนวดข้าวหรือตีข้าว เริ่มจากการปูพื้นด้วยเสื่อหรือผ้าพลาสติก จากนั้นกั้นบริเวณรอบด้านด้วยฟางข้าวหรือผ้าพลาสติก เพื่อไม่ให้เมล็ดข้าวเปลือกกระเด็นไปไกลตอนฟาดข้าว

§ วางแผ่นไม้กระดาน หรือตัดกิ่งไม้ขนาดหัวแม่เท้ามาตีเป็นแนว แล้วนำฟ่อนรวงข้าว ประมาณ 2-5 มัด(ขนาดพอมือกำ) ฟาดลงไปบนแผ่นไม้กระดาน เพื่อให้เมล็ดข้าวหลุดจากรวง

§ นำมัดรวงข้าวที่ยังคงมีเมล็ดค้างอยู่นั้นมาวางลง บนพื้น แล้วใช้ไม้ตีให้ร่วงจนหมด จึงนำฟางข้าวไปทิ้ง

§ จากนั้นจึงคัดและพัดเศษฟางข้าวบนกองข้าวทิ้ง

§ ใช้ตะกร้าตักกองข้าวเปลือก แล้วเทลงมาจากบนที่สูง โดยอาศัยแรงลมธรรมชาติและการพัดของคนช่วยพัด เพื่อแยกข้าวลีบออกจากข้าวเปลือก

§ บรรจุข้าวเปลือกที่ได้ลงถุงหรือกระสอบ แล้วขนกลับบ้าน โดยนำมาเทรวมกันไว้ในยุ้งข้าว หรือกองเอาไว้ในที่ไม่ชื้นและปราศจากการทำลายของหนู เพื่อเอาไว้สำหรับการบริโภคตลอดปี



ข้อสังเกต/ ข้อควรระวัง

v การเกี่ยวข้าว จะอยู่ระหว่างเดือนตุลาคม-พฤศจิกายน โดยต้องรอให้รวงข้าวเหลืองได้ที่

v ระหว่างเกี่ยวข้าวและตากแดด ไม่ควรจะให้เปียกฝน เพราะจะทำให้เกิดความชื้นและคุณภาพเสีย

v หากรวงข้าวสุกมากจนหักอย่างไม่เป็นระเบียบ จะต้องใช้แกระ(vuv) เก็บเกี่ยวทีละรวง แทนการใช้เคียวเกี่ยวทีละกำ

v กรณีที่ใช้แกระเกี่ยวข้าว ซึ่งจะได้รวงข้าวสั้น การตากจะต้องนำมาเรียงเป็นตับ โดยมัดเข้ากับรางไม้ยาว

v ปัจจุบันชาวม้งยังนิยมการเกี่ยวข้าวด้วยแรงงานคน และอุปกรณ์พื้นบ้านข้างต้น แต่การนวดข้าวหรือตีข้าวนั้นนิยมใช้เครื่องจักรแทนแรงงานคนมากขึ้น

ข้อห้าม ข้อปฏิบัติ และความเชื่ออื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง

Ø ครอบครัวชาวม้งนิยมปลูกพันธุ์ข้าวที่สุกเร็วกว่า ปกติ(ข้าวดอ) เพื่อเอาไว้เฉลิมฉลองในพิธีกินข้าวใหม่ ซึ่งจะเป็นประมาณเดือนกันยายนหรือตุลาคม

Ø มีการเซ่นไหว้ยุ้งข้าวในเทศกาลขึ้นปีใหม่ โดยการติดกระดาษเงินที่เสาของยุ้ง ข้าว เพราะเชื่อว่ามีเทพสถิตอยู่และคอยช่วยดูแลยุ้งข้าว



จาก ศูนย์ศึกษาชาติพันธุ์และการพัฒนา