การเกี่ยวหญ้าคาชนเผ่าพื้นเมืองอ่าข่า

การเกี่ยวหญ้าคา

การเกี่ยวหญ้าคาของคนอ่าข่านั้นจำเป็น และมีความหมายถึงโอกาสอันสำคัญดังนี้คือ ประการแรก เมื่อมีครอบครัวที่อยากจะแยกบ้านออกจากครัวเรือนของพ่อแม่ ซึ่งเป็นครอบครัวขยาย สามีภรรยาคู่ที่ต้องการแยก บ้านต้องร่วมกันเกี่ยวหญ้าคาเอาไว้ ประการที่สอง เป็นการเกี่ยวหญ้าคาเพื่อนำมาซ่อมแซมบ้าน ประการที่สาม ในโอกาสของการเตรียมพื้นที่ปลูก เพราะหลังจากเกี่ยว หญ้าคาก็จะมีการเผา แล้วใช้พื้นที่ทำการเพาะปลูก



อุปกรณ์ในการเกี่ยวหญ้าคา

- เคียว หรือ “แย่ ขว้อด”

- รองเท้า

- ถุงน่องหรือผ้าพันแข้ง กรณีของหญิงอ่าข่าที่นุ่งกระโปรง


ขั้นตอนในการเก็บเกี่ยวหญ้าคา

- ใช้เคียเกี่ยวหญ้าคา โดยตัดบริเวณโคนต้น เพื่อให้ได้ใบที่มีความยาวที่สุดเท่าที่จะทำได้

- ตากหญ้าคาที่เกี่ยวได้ไว้เวลาประมาณ ๗ – ๑๐ วัน

- สางหญ้าคา โดยจับที่ปลายหญ้าคา จากนั้นก็เขย่าใบคา เพื่อให้ใบคาที่มีขนาดสั้นหลุด

ออกมา

- ใช้ตอกมัดหญ้าคา การมัดหญ้าคาของคนอ่าข่า มีชื่อเรียกต่างกัน กล่าวคือ หนึ่งมัดเรียกว่า “ที จึ่ง” แต่หากน้ำสามมัดมามัดรวมกัน เรียกกว่า “ที แบ” การแบ่งหญ้าคานี้ไม่จำเป็นเสมอไปว่าผู้ชายต้องแบกทีแบ แล้วผู้หญิงต้องแบกทีจึ่ง แต่ขึ้นอยู่กับลักษณะสารีระร่างกายของผู้หญิงและผู้ชายแต่ละคนในการรองรับ น้ำหนักมากว่า

- เก็บหญ้าคา ที่ขนกลับมาไว้ที่บ้าน โดยการสร้างที่เก็บคล้ายกระท่อม มีการยกพื้นเพื่อป้องกันการทำลายโดยสัตว์เลี้ยงและเด็ก กับทั้งจะต้องมุงด้วยหญ้าคาเพื่อป้องกันความชื้นจากการเปียกฝนและน้ำค้าง



ระยะเวลา

การเกี่ยวหญ้าคานิยมทำประมาณเดือน มกราคมถึงเมษายน ซึ่งเป็นช่วงเข้าฤดูแล้ง แต่ใบหญ้าคายังคงมีความเขียวชะอุ่มอยู่



การใช้ประโยชน์และความเชื่อเกี่ยวกับหญ้าคา

- รากหญ้าคาเป็นยาสมุนไพร คนอ่าข่านำมาต้มกับน้ำเพื่อเป็นยาระบายในการขับถ่าย กับเพื่อบำรุงร่างกาย

- พิธีกรรมหลายอย่างของชาวอ่าข่านั้นเกี่ยวข้องกับการใช้หญ้าคา เช่น เมื่อมีงานศพเกิดขึ้นในชุมชน หากวันเกิดของผู้ตายตรงกับคนอื่นในชุมชน คนที่ยังมีชีวิตอยู่จะหักหญ้าคาแห้งกับตัดหญ้าคาสด แล้วนำไปเสียบไว้บนโลงศพ เมื่อถึงวันที่ฝังศพ คนที่เอาหญ้าคาไปเสียบจะดึงหญ้าคานั้นออก แล้วอธิฐานว่า “คน เป็นกับตายขาดกัน” อันมี ความหมายในการแยกภพของคนเป็นกับคนตายออกจากกัน

อีกพิธีกรรมหนึ่งที่ยังใช้ถึงปัจจุบัน หากมีคนเสียชีวิตเกิดขึ้นในชุมชน และผู้เสียชีวิตเป็นคนไม่มีทายาท หรือที่เรียกเป็นภาษาอ่าข่าว่า “ซุ้ม เบี๊ยะ” ในวันเสียศพ จะมีการดึงหญ้าคาจากหลังคาบ้าน แล้วนำมาวางไว้บนโลงศพ จึงนำศพไปฝัง ทั้งนี้ คนอ่าข่าเชื่อว่าเพื่อคนตายจะได้นำไปสร้างบ้านในภพหน้า



ข้อสังเกตุ

ปัจจุบันมีการใช้พื้นที่อย่างเข้มข้น คือไม่มีระยะเวลาในการพักฟื้นพื้นที่เพาะปลูก กับ ทั้งยังมีการใช้สารเคมี โดยเฉพาะยาฆ่าหญ้า ทำให้ทุ่งหญ้าคาลดน้อยลงไปเป็นอย่างมาก

นอกจากนั้นแล้วชาวบ้านยังนิยมใช้วัสดุ ที่มีความมั่นคงถาวรกว่าในการมุงหลังคาบ้าน เป็นต้นว่าสังกะสีและกระเบื้อง ดังนั้น ความต้องการในการใช้หญ้าคามุงหลังคาบ้านจึงลดน้อยลงไป

จาก ศูนย์ศึกษษชาติพันธุ์และการพัฒนา